№2 дәріс
Сиыр шаруашылығы – мал шаруашылығының басым саласы болып келеді. Бұл дегеніміз – әлем бойынша ірі қара шаруашылығы 99% сүтпен және шамамен 34% етпен қамтамасыз етеді деген сөз. Жекелеген аймақтардың, аудандардың және шаруашылықтардың табиғи-экономикалық ерекшеліктеріне байланысты мал шаруашылығы сүт, ет-сүт және ет бағытында болуы мүмкін. Мал шаруашылығының жоғары сапалы өнімдерін өндірудің артуы жылдар бойы өзектілігін жоғалтпайтын, бірақ планетамыздың, атап айтқанда біздің еліміздің тұрғындарының өсуімен де, адамзаттың азық-түлік қажеттіліктерін қанағаттандырумен де маңызды болып келеді.
Өткізу
Сатуды супермаркеттер мен дүкендер арқылы, сондай-ақ аурухана мекемелері, пансионаттар, балабақшалардың, мектептер мен студенттік асханалардың қоғамдық тамақтану жүйелері арқылы жүзеге асыруға болады. Бұл өнімді денсаулығына және ұтымды тамақтануға ерекше назар аударатын тұтынушылар назардан тыс қалдырмайды.
Өнім
Сүт өнімдері-сүттен жасалатын тағам өнімдері. Қаймақ, сүзбе, айран, қатық әр адамға бала кезінен белгілі. Сүт өнімдері ежелден бері емдік қасиеттерімен танымал. Ол дәстүрлі, дәстүрлі медицинада, косметологияда, тамақ өнеркәсібінде қолданылады. Жыл сайын әрбір қазақстандық орта есеппен 405 литр сүт тұтынады.
Сүт өнімдерінің жіктелуі:
- Ашыған сүт өнімдері (сүзбе, қатық, ірімшік, қаймақ, йогурт, айран, шұбат, қымыз, майлы айран). Олардың құрамында ішек микрофлорасын қалыпқа келтіретін, қоздырғыштарды және дисбактериозды жоятын пайдалы сүт қышқылы бактерияларының «әскері» бар.
- Сүт тарту өнімдері (сепарация) (кілегей, май, сарысу). Майлар денені энергиямен қамтамасыз етеді, гипотермиядан қорғайды. Сарысу иммундық жүйені нығайтады, ас қорытуды жақсартады, салмақты қалыпқа келтіреді, холестеринді ыдыратады. Сүт тарту өнімдері сүттің барлық табиғи қасиеттерін сақтайды.
- Жоғары технологиялық сүт өнімдері (балмұздақ, пісірілген, қоюландырылған, құрғақ немесе пастерленген сүт). Адам ағзасына берер пайдалы құндылықтары жоқ.
Сүт өнімдерінің алғашқы екі түрінің құрамында адам өмірін сақтау үшін қажетті қоректік заттар (микро, макроэлементтер, дәрумендер, ақуыздар, майлар, көмірсулар) бар. Олар бактерицидтік қасиеттерге ие, денеден ауыр металдардың тұздары мен улы заттарды кетіреді, радиацияны бейтараптандырады, сүйек тінін нығайтады.
Негізгі өнім:
Сүт – денсаулыққа пайдалы, кальций мен басқа да қоректік заттардың керемет көзі. Сүт өнімдері кальцийдің ең бай көздерінің бірі болып табылады. Денедегі көптеген функциялар осы элементке байланысты.
Кілегей – бұл сүт тартудан бөлінетін өнім. Ақ түсті, қалың консистенциялы, тәтті дәмі бар. Дұрыс дайындалған сүт тарту өнімдерінде түйіршіктер мен артық қоспалар болмайды.
Сүзбенің құрамында басқа сүт өнімдері секілді кальций бар, ол сүйек пен тіс эмальын нығайтуда маңызды рөл атқарады. Өндіріс әдісіне байланысты сүзбенің бірнеше түрі бар:
* Қышқыл-мәйек. Дайындау үшін пастерленген сүт, сүт қышқылы, мәйек ферменті қолданылады. Мәйек ферменті алдын-ала қышқылсыз сүзбе жасау процесін тездетеді.
* Қышқыл. Өнімнің бұл түрі алдын-ала сүт қышқылы қосылған ашыған сүттен жасалады. Негіз ретінде тұтас немесе майсыз сүтті алыңыз.
* Бөлек. Бұл әдіс сүзбені кез-келген консистенцияда дайындауға мүмкіндік береді. Мәнісі – ең алдымен майсыз ірімшік жасау керек, кейін оны қажетті консистенцияға дейін кілегеймен араластыру.
Қаймақ – бұл кілегей мен қатықтан өндірілетін сүт қышқылының өнімі. Алдымен тұндырылған сүттің бетін алып тастап, қасықтың көмегімен кілегей астындағы бөлікті араластырған. Осылайша, құнарлы, нәрлі өнімді – қаймақ деп атаған. Өндіріс әдісіне сәйкес қаймақты келесі түрлерге бөледі:
Табиғи қаймақ дәстүрлі түрде арнайы ашытқы мен пастерленген кілегейден жасалады. Бұл өнімді ашыту және пісіп-жетілу процесінде ағзаға қарапайым сүттен гөрі жақсы сіңіретін заттарды алуға болады. Қаймақтың құрамына толық сүт ақуызы, оңай сіңетін майлар, ағзаға қажетті аминқышқылдары, сүтті қант кіреді. Құрамында көптеген дәрумендер (А, В, С, Е, РР топтары) және микроэлементтер (темір, фосфор, кальций және т.б.) бар.
Сары май
Сары май негізінен кілегейді шайқау арқылы алынады. Ең таза май – бұл табиғи сиыр сүтінен жасалған май. Сары майдың құрамында 82,5% , ал ерітілген майда 99% май болады. Егер сары май таза табиғи болса, тағамдық майлардың ең жақсы түріне жатады. 1кг табиғи сары май алу үшін шамамен 25литр сүт қажет, сондықтан табиғи таза өнім қымбатырақ.
Айран – бұл негізгі ингредиенттері сумен, тұзбен немесе қантпен араластыру арқылы алынған қатық немесе сүзбе негізіндегі қышқыл сүт сусыны. Айран негізі тұрақсыз болып келеді, сұйықтықты қабылдамайды, сондықтан оны бірден ішер алдында дайындайды. Ішер алдында қатықты мұздай сумен араластырып, шайқайды.
Айран негізін дайындау үшін сиыр немесе ешкі сүтін қолданады. Сүтті қайнатып, бөлме температурасына дейін суытып, ашытқы қосады. 1л сүтке жарты стақан ашықты қажет. Сүтті араластырып, шыны банкаларға құйып, 5-6 сағатқа пісуге қалдырады.
Дайын болған сүзбені немесе қатықты 2:1 қатынасында сумен араластырып, мұз кесектері мен тұз қосып, араластырып ұсынады. Айранның қою деңгейін су мөлшерімен түрлендіруге болады. Әдетте, қатықтың 2/3 бөлігіне судың 3/1 бөлігін қосады. Сусындағы ең маңызды элемент – судың сапасы. Ең жақсысы – еріген бұлақтардың таулы бұлақ суы немесе минералдануы төмен және күкірт иісі жоқ минералды су.
Сиыр ауруларының алдын-алу
Ауруларды алдын-алудағы маңызды шара – екі айдан бастап алынтын вакцинация. Пастереллез, бруцеллез, аусыл, қарасан және құтыру ауруына қарсы вакцинация алу қажет. Көптеген аурулардың алдын алу үшін сиырларды уақтылы егу қажет.
Жұқпалы аурулардың пайда болуын және дамуын болдырмау үшін сиыр қораларында тазалық пен құрғақтықты сақтау маңызды. Аптасына бір рет бөлмелерді әк немесе содамен зарарсыздандырған жөн. Сонымен қатар, малдың жабайы аңдар мен кеміргіштермен байланысын болдырмау керек. Сиырлардың денсаулығы мен әл-ауқатын жүйелі түрде бақылау қажет. Егер әлсіздік, азықтанудан бас тарту, мұрын мен көзден сұйықтық ақса, міндетті түрде ветеринардың көмегіне жүгіну керек.
Тұрақты жайлы температурадан бөлек (10С-тан төмен емес) сондай-ақ, ауаның салыстырмалы ылғалдылығын сақтау ұсынылады (40С-тан төмен емес, 80С-тан жоғары емес). Сонымен қатар, әр басқа кемінде төрт шаршы метр аумақты бөлу керек екеніне назар аударыңыз! Жас жануарларды ересек жануарлардан бөлек ұстау ұсынылады. Ауру жұқтырған және ауырған малдарды алшақ жерге ауыстыру керек.
Экономика
Бастапқы инвестиция ретінде Ірі қара малды аламыз. 1 бас ірі қара малдың құны орта есеппен – 200 000 теңгені құрайды. Сондай-ақ, малды ұстау үшін қаша қажет болады.
Кірістер
Күніне 8 литр айран сатудан (бір сиырдан), дайын өнімнің бағасы 180 теңге болған кезде ай сайынғы табыс 43 200 теңгені құрайды.
Шығындар
Азыққа жұмсалатын шығындар: айына 0,5 тонна шөп * 8 000 теңге/тонна = 4 000 теңге, айына 50 кг астық * 30 000 теңге/тонна = 1 500 теңге. Жем-шөпке жұмсалатын шығындардың барлығы 5 500 теңгені құрайды.
Басқа шығындар (мал дәрігері қызметі, мал жаю) – айына 2 000. Жалпы шығын айына 17 500 теңгені құрайды.
Осылайша, ай сайынғы пайда 25 700 теңгені құрауы мүмкін (1 сиырға есептегенде), салынған инвестициялар бұл жағдайда 8 ай ішінде қайтарылады.
Дереккөздер: